Levenskunst in een vluchtelingenkamp

Tekst en foto’s: Marcel Holl

Marcel is directeur van De Zalige Zalm, bureau voor geloofscommunicatie

Zaterdag 17 juli 2021. Eindelijk is het zover! Na meer dan een jaar uitstel vanwege corona vertrekken we met vier vrijwilligers – Ronald, Stine, Leonie en ik – naar het vluchtelingenkamp RIC, de vervanger van kamp Moria, op Lesbos. Een weeklang gaan we vrijwilligerswerk doen voor de Nederlandse hulporganisatie Because We Carry.

Het lot van vluchtelingen heeft al jarenlang mijn aandacht. Wat kun je als individu doen tegenover een probleem van wereldwijde omvang? De behoefte om zelf op een of andere manier in actie te komen bracht me in contact met Because We Carry. Deze organisatie stuurt wekelijks teams van Nederlandse vrijwilligers naar Lesbos om in het grootste vluchtelingenkamp van Europa de handen uit de mouwen te steken.

Zending

Op zondag, onze eerste dag, ga ik samen met Ronald naar de eucharistieviering in het kleine rooms-katholieke kerkje van Mytilini, de hoofdstad van Lesbos. De Amsterdamse priester Martin Schneeberger, geraakt door het lot van de vluchtelingen, is hier al meer dan een jaar actief. De viering, in alle eenvoud en in klein gezelschap, raakt me. Father Martin preekt over de ware barmhartigheid als Bijbelse opdracht voor ieder van ons. Dat betekent: je in je hart laten raken, náást iemand gaan staan die met lijden geconfronteerd wordt en niet erbóven staan. Het zijn woorden waar we voor de komende week veel aan hebben. Als father Martin alle aanwezigen bewierookt voelt dat voor mij als een zegen en zending ineen: ga, in Godsnaam.

Stofwolken

Van buitenaf ziet het vluchtelingenkamp er afschrikwekkend uit: er staat een blinde muur om een groot deel van het terrein, daarlangs loopt prikkeldraad en er staat veel politie bij de hoofdingang.

Er wonen hier momenteel ruim 4.000 mensen op een paar vierkante kilometer, op een heuvelachtig terrein. De meeste dagen waait het behoorlijk hard, waardoor iedere beweging grote stofwolken veroorzaakt. Je ziet een enkele fietser, maar verder gaat iedereen te voet. Mannen, vrouwen en kinderen uit Afghanistan, Syrië, Congo, Ivoorkust, de meesten van hen goed beschermd tegen de zon door hoofddoeken en lange gewaden. Daar tussendoor lopen tientallen vrijwilligers van de vele hulporganisaties die hier dagelijks actief zijn.

Onleefbaar

Links en rechts van de stoffige wegen zien we de eenvoudige UNHCR-tenten waarin de mensen wonen. De meeste tenten worden bewoond door meerdere families die elkaar niet kennen. Weinig ruimte dus en nóg minder privacy. En bij een temperatuur van gemiddeld 35 graden is het ‘s zomers bloedheet in het kamp en in de tenten.

Elektriciteit is er slechts enkele uren per dag en er is geen stromend water. Voor het eten dat wordt uitgedeeld staan mensen soms een halfuur in de rij. Een rij smerige Dixi-toiletten vormt de enige gelegenheid om naar de wc te gaan.

We zijn weliswaar iedere dag getuige van kleine verbeteringen die in het kamp worden aangebracht: een weg wordt verhard, en men werkt aan een betere elektriciteitsvoorziening… maar tegelijk zijn dat druppels op een grote, gloeiende plaat. Wat het vooral onleefbaar maakt is de gemiddelde tijdsduur die de mensen hier moeten verblijven. Zolang hun asielprocedure loopt, moeten ze in het kamp blijven en voor velen van hen duurt dat anderhalf tot twee jaar.

Kleine oase

Je zou verwachten dat mensen onder deze slechte materiële omstandigheden ten prooi zijn gevallen aan wanhoop en ellende. Maar uit onze ontmoetingen blijkt het tegendeel.

Dagelijks hebben wij te maken met een groep van 30 mannen en 40 vrouwen uit het kamp, die graag helpen bij het uitvoeren van de taken die Because We Carry op zich genomen heeft.

Because We Carry heeft een mooie, herkenbare plek midden in het kamp gekregen. Daar staat hun groenblauwe trailer. Door een zeil vanaf de trailer te spannen is er een mooie schaduwplek naast de trailer ontstaan, met wat tafels en banken voor ontmoeting en activiteiten. Een kleine oase in een oververhit kamp. In de trailer is het nog beter: daar is airco. Zwangere vrouwen krijgen er workshops over alles waar ze vragen over hebben, over de bevalling, borstvoeding en nog veel meer.

Levenskracht

Ronald en ik werken vooral met de mannen samen, bijvoorbeeld bij het schilderen van een hek rond de trailer van Because We Carry, die midden in het kamp staat.

Elke dag zijn deze jongens vrolijk, ze begroeten elkaar uitbundig met een broederlijke omhelzing en een kus, en ze weten van aanpakken. Diezelfde levenskracht zie ik ook bij de vrouwen, die onderling veel lol hebben bij het klaarmaken en uitdelen van lunches voor zwangere vrouwen.

Als je alles in je leven bent kwijtgeraakt: je land, je huis, je spullen, je zekerheden, dan blijft er blijkbaar nog dit over: de drang om te leven, vriendschap te beleven, een ander te helpen, samen te lachen, de wil om betekenis aan iedere dag te geven.

Nieuw leven

Ali is een jaar of 30 en afkomstig uit Afghanistan. Hij vertelt mij dat hij al meer dan een jaar in het kamp woont, samen met zijn vrouw en een dochtertje van 7 jaar. Sinds een maand is zijn vrouw opnieuw zwanger, zegt hij trots. De oerdrang naar nieuw leven laat zich dus ook in zo’n kamp niet het zwijgen opleggen. Ali maakt zich nuttig door iedere dag de planten rondom de trailer te verzorgen. Hij doet dat met veel liefde. De aanblik ervan bezorgt mij kippenvel, het is een toonbeeld van Ali’s onstuitbare zorgzaamheid. Bovendien laat het zien dat er midden in een woestenij leven mogelijk is – net als in de buik van zijn vrouw.

Teamwork

De wekelijkse distributie van groente door het hele kamp, met een team van zo’n 15 mannen en vrouwen, is internationaal teamwork. 1800 tassen vol uien, pepers en komkommers moeten van tent tot tent worden uitgedeeld. Voorzien van checklists met tentnummers en aantallen bewoners gaan we twee aan twee op pad. We gaan kruipdoor-sluipdoor tussen de tenten door, op zoek naar de juiste tentnummers. We communiceren met handen en voeten, in gebroken Engels, een woordje Farsi. In drie uur tijd is het hele kamp voorzien van extra vitamines. Dat geeft voldoening!

Afscheid

We sluiten onze week op een ontspannen manier af, met een voetbaltoernooitje.

Twee uur lang gaan we op in de sport: we rennen, zweten, schieten, lachen en vallen soms over elkaar heen. Alles eromheen is even vergeten. Het afscheid daarna is moeilijk. Zelf sta je met een vliegticket in je hand en je weet dat al deze mensen hier moeten blijven. Het is onvermijdelijk en het doet pijn.

Verrijking

Ik kom rijker terug dan toen ik ernaartoe ging. Ik heb meer hoop dan wanhoop gezien, meer vreugde dan verdriet.

Een weeklang heb ik geleefd op een plek waarvan je hoopt dat die niet nodig zou zijn. Maar zolang vluchtelingenstromen realiteit zijn vervult een vluchtelingenkamp als dit een belangrijke functie. En zolang dit bestaat zie ik het als een morele plicht om er een iets menswaardiger plek van te maken.

Meer informatie:

zie www.becausewecarry.org

Donaties:

IBAN: NL85 TRIO 0391 0737 96
t.n.v. stichting Because We Carry